از قم بطرف شمال و شمال شرق رخنمونهاى متعددى از سازند قم وجود دارد. در کوشک نصرت ضخامت سازند قم کاهش يافته و از تناوبى از مارن و آهک با قاعده اى ماسه سنگى که توسط آهک رسيفى دنبال مى شود، تشکيل گرديده است در موره کوه (در فاصله 55 کيلومترى جنوب تهران) رسوبات اليگوسن ــ ميوسن آهکى است و ضخامت آن به 150 متر کاهش مى يابد چنين تصور مى شد که آن محل حد شمالى حوضه رسوبى قم باشد، ولى با توجه به رخنمونهاى نسبتاًطولانى اين سازند در شمال ايوانکى و جنوب ساران (نقشه 000 / 250 : 1 تهران)چنين نتيجه گيرى مى شود که حوضه رسوبى اليگوسن ــ ميوسن در جنوب شرق تهران تقريباً تا عرض جغرافيايى 30 35 شمالى گسترش داشته است.

در تاقديس ابردژ و سورک واقع در شمال خط آهن ورامين به گرمسار سازند قم از نظر سنگ شناسى ((lithology و ديرينه شناسى مشابه يگديگر مى باشند و در ضمن بعضى از واحدهاى ليتولوژيکى منطقه تيپ در اينجا قابل تشخيص و جدايش هستند. ضخامت اين نهشته در سورک 448 متر و در ابردژبه 386 متر مى رسد.

بر اساس مطالعات ((R. Kalhor, 1961 واحدهاى a وb منطقه تيپ در اين جا تشخيص داده نشده و سازند قم با واحد1c آغاز مى گردد. در برش ابردژ اين واحد با 7متر کنگلومراى قاعده اى و دگر شيبى فرسايش ((Disconformity روى سازند قرمز زيرين قرار گرفته در حالى که در مقطع سورک مستقيماً دياباز و سنگهاى و لگانيکى را مى پوشاند. مشخصات سنگ شناسى اين واحدها از پائين ببالاعبارتند از:

(برش زمين شناسى شکل شماره 12، محل: تاقديس کوير (سورک) ضخامت 448 متر (1961)R.Kalhor ).

واحد 1c : آهک آورى قاعده اى برنگ خاکسترى قهوه اى بضخامت 40 متر. بخش ميانى اين واحد ماسه اى و کنگلومرائى است. بخش بالائى آن نازک لايه است و بطرف بالا به مارنهاى اين واحد ماسه اى خاکسترى و خاکسترى سبز تبديل مى گردد. در ابرژ ابن واحد اساساً از مارن خاکسترى سبز و زرد به تعدادى بين لايه هاى آهکى تشکيل گرديده و ضخامت آهک زيرين به شش متر کاهش يافته است. در بخش زيرين فقط فسيل Miogypsina بدست آمده ولى فرامينيفرهاى بزرگ هم وجود دارند. ضخامت اين واحد در تاقديس کوير 174 متر است.

شکل 12 ــ ستون چينه شناسى سازند قم در کوير کوه شکل 13 ــ ستون چينه شناسى سازند قم در بنه کوه

عضو 2 c ـــ ژيپس بضخامت 7متر در ابردژ و 10متر در سورک.

عضو 3 c و4c حد فاصل بين ژيپس d وبالاى ژيپس 2c است. در ابردژ20 متر ودر سورک 59 متر ضخامت دارد. اين واحد از مارن خاکسترى سبز وچندين ميان لايه آهک مارنى نشکيل گرديده است. در ابردژيک عدسى آهک مرجانى نيز وجود دارد.

عضو e ــ مارن ژيپس دار با ميان لايه هاى آهک است. ضخامت آن در ابردژ 109 متر ودر سورک 145 مترمى شد.فسيلهاى Globigerinoides در اين عضو وجود دارد.

عضوfــ آهک خاکسترى زرد روشن محتوى Neoalveolina. در ابردژ 8 متر ودر سورک 58 متر ضخامت دارد. در بالاى اين عضو يک لايه ژيپس بضخامت 5/0 تا 2 متر وجود دار.

چندين کيلومتر دورتر بطرف شرق در بن کوه ، تغيير رخساره شديدى مشاهده مى شود. بخش زيرين بضخامت 344 متر از آهکهاى ماسه اى و آوارى خاکسترى رنگ و بخش روئى بضخامت 70 متر از مارن خاکسترى و سبز با ميان لايه هائى از آهکهاى گچى تشکيل گرديده است (شکل شماره 13).

 منطقه سمنان

بطرف شرق، در اطراف سمنان، رخساره سازند قم کم وبيش مشابه با بن کوه مى باشد ولى ضخامت آن افزايش يافته و به 600 متر مى رسد (نواحى سرخه وافتر). در اينجا بخش زيرين از آهک ماسه اى است که توسط آهک زيست آوارى برنگ خاکسترى روشن پوشيده مى شود. آهک مارنى و لايه هاى مارنى نهشته هاى بخش روئى را تشکيل مى دهند. اين واحد مارنى در شمال سرخه 200 متر ضخامت دارد و عدسيهاى گچ بضخامت تا6 متر در زير و بالاى آن وجود دارد. در اغلب رخنمونهاى اطراف سمنان (بغير از زون قدمگاه ــ لارک) رسوبات کربناتى فوق توسط يک واحد کنگلومرائى بضخامت 30 تا 100 متر اغاز مى گردد ولى در زون قدمگاه يا لارک ضمن اينکه سازند قم بطور يکنواخت از آهکهاى آوارى و يا زيست ــ آوارى تشکيل گرديده، ضخامت آن تا 50 متر کاهش يافته و با دگر شيبى مشخصى بدون کنگلومراى قاعده اى بر روى مارنهاى ائوسن قرار مى گيرد.

در جنوب منطقه جام در ناوديس گرداب، (واقع در جنوب ايستگاه راه آهن گرداب).

سهل وآبگرم ، سازند قم از آهک آوارى ، مارن ماسه اى ومارن ژيپس دار تشکيل گرديده است. در اين منطقه بيشترين ضخامت 420 متر است که متعلق به يال شمالى ناوديس آب گرم مى باشد. فسيلهاى موجود در اين رسوبات سن ميوسن رامشخص مى نمايند. (M.Alavi-Naini, 1972) سنگ شناسى وديرينه منطقه بسيار شبيه به برش عطارى است که بعداً به آن مى پردازيم. بنظر مى رسد از اين محل بطرف شمال مقدار مواد تخريبى افرايشى مى يابد بطورى که درشرق تاقديس حاجى آباد رخساره آهکى سازند قم بطور کامل ناپديد وماسه سنگ، مارن قرمزوژيپس جايگزين آن مى شودآن مى شود((M. Alavi-Naini, 1972.

M. Alavi-Naini مقطعى را در دهکده عطارى واقع در مسيرجاده سمنان ـــ دامغان بعنوان مقطع تيپ منطقه معرفى نموده است. وى در اين مقطع 38 واحد ليتولوژيکى تشخيص داده است که پس از ادغام واحدهائى که داراى ليتولوژى مشابهى هستند توسط نويسنده، بقرار زير مى باشند.

1 ــ 8 متر کنگلومراى قرمز رنگى باقطعات در ابعاد 5 تا 8 ميلى متر، اغلب از سنگهاى ولکانيکى زاويه دار يا کم گردشده.

2 ــ تناوب مارن وآهک مارني. مارنها در قاعده قرمز رنگ و ژيبسيفر و در بالا خاکسترى روشن يا زرد هستند. فسيلهاى فراوانى در اين قسمت وجود دارند که عبارتند از:

Ammonia sp.; Elphidium sp.; Melonia sp.; Florilus sp.; Discorbis sp.; Rotalia sp.; Lamellibranches ; Miliolids.

ضخامت اين واحد در حدود 30 متر است.

3 ــ تناوب آهک سفيد رنگ، آهک مارنى با مارن ماسه اى گاهى ژيپسيفر بضخامت 175 متر محتوى فسيلهاى:

Miliolids; Miogypsina sp.; Amphistegina sp.; Anomalina sp.; Quinqueloculina sp.; Rotalia cf. Armata d,Orb; Lithothamniees; Lamellibranches; Gastopodes.

4 ــ آهک مارنى سفيد رنگ که در بخش بالائى بشدت ماسه اى مى گردد، بضخامت 123 متر. يک واحد مارنى خاکسترى تيره بضخامت 45 متر در بخش ميانى قرار دارد.فسيلهاى مشخص اين واحد عبارتند از: